Dược sĩ lâm sàng: Cầu nối giữa bác sĩ và bệnh nhân

“Không nên quan niệm khoa dược bệnh viện chỉ là cái kho giữ thuốc và cấp phát theo yêu cầu của bác sĩ. Nhiều BV dùng thuốc theo thị hiếu, phối hợp thuốc tràn lan, lạm dụng các thuốc đắt tiền làm cho gánh nặng tiền thuốc đè lên vai người bệnh. Vì vậy, có thể nói, ở đâu làm tốt công tác Dược lâm sàng (DLS), thì ở đó người bệnh được chăm sóc bằng thuốc tốt nhất mà lại kinh tế.” Trích lời ThS.DS. Lê Quốc Thịnh - Trưởng khoa Dược, Bệnh viện 71 Thanh Hoá.

***Dược sĩ lâm sàng (DSLS) là ai ?***

- DSLS là cán bộ y tế có nhiệm vụ đẩy mạnh việc dùng đúng thuốc và phù hợp cùng với các thiết bị đi kèm (ví dụ như bình định liều) nhằm tối ưu hoá hiệu quả lâm sàng của thuốc và có hiệu quả điều trị tốt nhất cho từng người bệnh. Dược lâm sàng bao gồm tất cả các dịch vụ mà người dược sĩ thực hành trong bệnh viện, hiệu thuốc, nhà điều dưỡng, các dịch vụ chăm sóc tại nhà, phòng khám và bất cứ nơi nào thuốc được kê đơn và sử dụng. - Ngành DLS có xu hướng thiên về phân tích nhu cầu của người dân về sử dụng thuốc và hiệu quả dùng thuốc trên bệnh nhân. Hoạt động DLS lấy người bệnh làm trung tâm. - Nhiệm vụ cốt lõi của DSLS là rà soát các đơn thuốc được bác sĩ chỉ định nhằm đảm bảo hiệu lực và giảm tối đa tác dụng phụ thuốc gây ra cho bệnh nhân. Quyền hạn của DSLS là thảo luận với bác sĩ khi phát hiện những sai sót trên đơn thuốc, bao gồm việc dùng chưa đúng loại, đúng liều, đúng dạng bào chế, hoặc thời điểm và tiến trình điều trị chưa hợp lý.

***Vai trò và nhiệm vụ***

- Trong hàng ngũ cán bộ y tế, DSLS đảm nhiệm việc nhận diện những tương tác thuốc trên từng bệnh nhân, bình bệnh án, theo dõi phản ứng có hại của thuốc (ADR) và hướng dẫn sử dụng thuốc cho bác sĩ, điều dưỡng. Ngoài ra, họ còn kiểm tra sai sót trong các khâu kê đơn, phát và dùng thuốc (đối với bệnh nhân nội trú). - Đặc biệt, DSLS là người giám sát chặt chẽ nhóm thuốc "nguy cơ cao" (high-risk), bao gồm thuốc điều trị ung thư, điều trị bệnh AIDS (ARV), thuốc tác dụng phụ nhiều (Amphotericin B), thuốc chưa xuất hiện sự đề kháng (kháng sinh Colistin), thuốc gây nghiện (Morphine), v.v. - Có thể kể đến nhiệm vụ của DSLS trong mỗi chuyên khoa như sau : + Chuyên khoa Nội tiết : tư vấn sử dụng đúng cách bút insulin, tiêm insulin điều trị đái tháo đường, các thực phẩm chức năng hỗ trợ giảm cân hoặc tăng thể trạng. + Chuyên khoa Nhi : tính toán để giảm liều lượng thuốc (pha loãng hoặc nghiền nhỏ), tham luận với bác sĩ để thay đổi dạng thuốc phù hợp với trẻ em (siro, thuốc đặt, hoặc thuốc dán). + Chuyên khoa Tim mạch : theo dõi các chỉ số bình thường (INR) của bệnh nhân dùng warfarin, dự đoán nguy cơ đột quỵ. + Chuyên khoa Ung bướu : tính toán chỉ số BSA (body surface area) dựa trên cân nặng và chiều cao của bệnh nhân sắp có đợt hóa trị liệu. - Trong nghiên cứu phát triển thuốc, DSLS có nhiệm vụ ghi nhận hiệu quả của thuốc mới trên những người tình nguyện, từ đó xây dựng cơ sở dữ liệu và các thống kê cho nghiên cứu lâm sàng. Họ có thể pha loãng hoặc gia tăng liều, tính số liều sử dụng và bào chế dạng dùng thô (extemporaneous preparations) của hoạt chất đang theo dõi.

***Tình hình phát triển ở Việt Nam***

- Toàn cảnh ngành DLS ở nước ta được miêu tả chỉ bằng một từ: hời hợt. - Trong nhiều cơ sở y tế, tuỳ thuộc vào quy mô bệnh viện, nhân lực và trình độ cán bộ dược, đã phần nào triển khai hoạt động DLS. Tuy nhiên, việc triển khai DLS còn chưa đồng bộ. Ví dụ: có cơ sở y tế được hỗ trợ của Hà Lan và hợp tác với trường Đại học Dược Hà Nội (như bệnh viện Bạch Mai) thì triển khai hoạt động DLS tương đối mạnh. Một số bệnh viện cũng đã bước đầu triển khai DLS tương đối tốt như Bệnh viện Hoàn Mỹ, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Nhi Đồng I (thành phố Hồ Chí Minh), Bệnh viện Hữu Nghị, Bệnh viện Xanh Pôn... - Hiện nay, khái niệm DLS đối với nhiều người, ngay cả ở cấp lãnh đạo cũng chưa nắm bắt hết các tiêu chí, nội dung và mục đích của công tác DLS, nhất là ở BV. Bên cạnh đó là tình trạng thiếu cán bộ chuyên trách DLS, nhất là dược sĩ đại học làm cho công tác DLS chưa làm tốt ở nhiều bệnh viện. - Không nên quan niệm khoa dược bệnh viện chỉ là cái kho giữ thuốc và cấp phát theo yêu cầu của bác sĩ. Nhiều bệnh viện dùng thuốc theo thị hiếu, phối hợp thuốc tràn lan, lạm dụng các thuốc đắt tiền làm cho gánh nặng tiền thuốc đè lên vai người bệnh. Vì vậy, có thể nói, ở đâu làm tốt công tác DLS, thì ở đó người bệnh được chăm sóc bằng thuốc tốt nhất mà lại kinh tế.

***Sự khởi sắc***

- Với sự hỗ trợ của chính phủ Hà Lan, dự án "Nâng cao năng lực đào tạo dược sĩ lâm sàng tại Việt Nam để đáp ứng yêu cầu cấp thiết về sử dụng thuốc an toàn, hợp lý, hiệu quả của cộng đồng" được Bộ Y tế giao cho trường ĐH Dược Hà Nội trực tiếp quản lý. Đến nay, dự án đã được triển khai đúng tiến độ, thu được những kết quả rất thiết thực và đang đi đến những bước hoàn thiện cuối cùng. Dự án giải quyết đầy đủ các nội dung chương trình đào tạo, cơ sở vật chất và nhân lực. Đây là cơ hội hiếm có để tất cả các trường có tham gia đào tạo dược sĩ đại học và một số nhà quản lý, sử dụng lao động ngồi lại với nhau cùng rà soát chương trình đào tạo. - Qua nhiều hội thảo trong và ngoài nước, một chương trình đào tạo dược sĩ khá phù hợp, chú trọng một số định hướng nghề nghiệp mà các dược sĩ sẽ đảm nhận khi ra trường đã được đưa ra trình lên các cấp có thẩm quyền xem xét phê duyệt. DLS là một trong 5 định hướng đào tạo đã được xây dựng. DLS cũng được đề cập đến cụ thể hơn trong mục tiêu đào tạo dược sĩ: "để tư vấn về sử dụng thuốc hợp lý, an toàn, hiệu quả; để sản xuất, quản lý và cung ứng thuốc tốt; có khả năng tự học vươn lên góp phần đáp ứng nhu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân".

***Tham khảo: 1. The American College of Clinical Pharmacy (ACCP): https://www.accp.com/about/clinicalPharmacyDefined.aspx 2. US National Library of Meddicine: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4281611/ 3. Báo Sức khỏe và Đời sống: http://suckhoedoisong.vn/duoc-lam-sang-su-can-thiet-va-viec-trien-khai-o-nuoc-ta-n36532.html