XÉT NGHIỆM MÁU CÓ THỂ THEO DÕI DIỄN TIẾN BỆNH ALZHEIMER

Một nghiên cứu dài hạn ủng hộ các đề xuất trước đó rằng xét nghiệm máu về nồng độ của một loại protein có thể là phương pháp không xâm lấn để theo dõi tiến triển của bệnh Alzeimer.

Phát hiện một loại protein trong máu có thể giúp theo dõi tiến triển của bệnh Alzheimer

Protein đó có tên là neurofilament light (NfL). Được giải phóng ra khỏi các tế bào thần kinh bị tổn thương hoặc sắp chết, vào dịch não tủy và sau đó đi vào máu.

Các nghiên cứu trước đây đã chứng minh rằng nồng độ NfL trong máu những người mắc bệnh Alzheimer cao hơn do phá hủy các tế bào thần kinh và mô trong não. Tuy nhiên, rất ít trong số các nghiên cứu đó được phát triển dài hạn.

Nghiên cứu mới, được đăng tải trên JAMA Neurology, cho thấy đo nồng độ NfL trong máu có thể chỉ ra mức độ hiệu quả của các loại thuốc điều trị Alzheimer. Cho đến nay, không có phương pháp nào không xâm lấm làm được điều này.

Các phát hiện theo kết quả của một nghiên cứu khác cho thấy rằng NfL trong máu có thể chẩn đoán bệnh Alzheimer từ 10 năm hoặc hơn trước khi xuất hiện các triệu chứng như suy giảm trí nhớ.

Tuy nhiên, nghiên cứu trước đó chỉ giới hạn trong việc xác định những người mắc bệnh Alzheimer hiếm gặp, di truyền, thường xuất hiện trước tuổi 65. Nghiên cứu gần đây áp dụng cho bệnh Alzheimer phổ biến hơn, khởi phát muộn hơn, thường sau 65 tuổi.

Tác giả chính của nghiên cứu, tiến sĩ Niklas Mattson, một bác sĩ tại Bệnh viện Đại học Skane, người cũng nghiên cứu tại Đại học Lund và cả ở Thụy Điển, nói rằng: “Những nghiên cứu này chỉ ra rằng NfL trong máu có thể được sử dụng để đo lường mức độ tổn thương các tế bào não trong các dạng bệnh Alzheimer khác nhau.”

I. Bệnh Alzheimer và sự thay đổi ở não:

60 – 80% số người bị mất trí nhớ có bệnh Alzheimer. Bệnh rất phức tạp và không dễ chẩn đoán. Triệu chứng ban đầu, phổ biến nhất của bệnh Alzheimer là mất trí nhớ ngắn hạn, cùng với các triệu chứng suy giảm nhận thức và thể chất khác do mất tế bào não, dần dần xấu đi theo thời gian. Cuối cùng, căn bệnh này khiến mọi người không thể sống độc lập được, vì họ mất khả năng liên kết với mọi người và môi trường xung quanh.

Theo số liệu của Hiệp hội Alzheimer, có 5.8 triệu người mắc bệnh Alzheimer ở Hoa Kỳ và con số này có thể sẽ gần 14 triệu vào năm 2050.

Hiện tại không có cách chữa trị bệnh Alzheimer. Có một số phương pháp điều trị có thể làm giảm bớt một số triệu chứng trong một thời gian ngắn, nhưng chưa có phương pháp nào có thể ngăn chặn bệnh tiến triển.

Những thay đổi trong não đi kèm với bệnh Alzheimer bắt đầu một thời gian dài trước khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện. Những thay đổi này bao gồm cả sự tích tụ các chất độc hại như protein tau và beta-amyloid gây tổn thương đến khả năng dẫn truyền và hoạt động của các tế bào thần kinh, cuối cùng dẫn đến chết các tế bào thần kinh.

II. Xét nghiệm máu rẻ tiền hơn và dễ dàng hơn:

Để tiến hành nghiên cứu, Tiến sĩ Mattson và các cộng sự của mình đã sử dụng dữ liệu từ trang Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative, một nghiên cứu đa phương pháp đánh giá hình ảnh và các dấu ấn sinh học khác để phát hiện sớm và theo dõi tiến triển bệnh Alzheimer.

Dữ liệu được lấy từ hồ sơ của 1583 cá nhân ở Bắc Mỹ đã lấy mẫu máu thường xuyên trong vòng 11 năm từ năm 2005 đến năm 2016 và phân tích máu bao gồm cả đo lường NfL.

Chỉ hơn 45% là nữ và tuổi trung bình là 73. Trong tổng số mẫu, có 401 người không bị suy giảm nhận thức, 855 người bị suy giảm nhận thức nhẹ và 327 người mắc chứng mất trí nhớ do bệnh Alzheimer.

Các nhà nghiên cứu đã phân tích số liệu NfL cùng với các dữ liệu khác bao gồm: thông tin từ các chẩn đoán lâm sàng, các dấu hiệu của beta-amyloid và protein tau trong dịch não tủy, kết quả từ quét PET và MRI và điểm số từ các bài kiểm tra tư duy, trí nhớ.

Bác sĩ Mattson nói rằng họ phát hiện ra mức độ NfL tăng theo thời gian trong bệnh Alzheimer và trùng khớp với các tổn thương não tích lũy, được phản ánh trong quét não và xét nghiệm dịch não tủy.

“Các phương pháp chuẩn để chỉ ra tổn thương tế bào thần kinh gồm đo lường một số chất cùng với chọc dò tủy sống hoặc kiểm tra MRI não”, ông nói. “Những phương pháp này rất phức tạp, mất thời gian và tốn kém”, ông cho biết thêm “ Đo NfL trong máu sẽ rẻ hơn và cũng dễ dàng hơn cho bệnh nhân.”

III. Tiềm năng ứng dụng trong phát triển thuốc:

Ứng dụng của nghiên cứu này có thể là xem xét loại thuốc thực sự hiệu quả trong việc làm chậm hoặc ngừng hẳn việc mất các tế bào thần kinh. Tiến sĩ Mattson nhấn mạnh sự cần thiết của việc tiếp tục nghiên cứu NfL như một dấu ấn sinh học tiềm năng cho bệnh Alzheimer. Chẳng hạn, các câu hỏi vẫn còn về độ nhạy của người mang dấu ấn và cách nó thay đổi theo thời gian. Các nghiên cứu mới cần kiểm tra tác động của các loại thuốc mới đối với nồng độ của loại protein này trong máu.

Ông cũng cho rằng mặc dù các nghiên cứu về những điều này cần phải thực hiện trong tương lai song xét nghiệm máu sử dụng NfL có thể tìm được câu trả lời sớm hơn dự kiến và nó sẽ trở thành một trong những xét nghiệm thường quy trên lâm sàng trong tương lai gần.

“Bác sĩ trong tương lai có thể đo lường mức độ tổn thương của các tế bào thần kinh trong bệnh Alzheimer và các rối loạn não khác thông qua xét nghiệm máu đơn giản.” – Tiến sĩ Niklas Mattson cho biết.

Nguồn tham khảo:

https://www.medicalnewstoday.com/articles/325053.php

Người viết:

SV Y khoa. Hoàng Vũ Uyên Thanh.

Khoa Y – ĐHQG HCM.