BỆNH TAY CHÂN MIỆNG CẤP ĐỘ 1 - NGĂN CHẶN THẾ NÀO?

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm có thể gây tử vong nhưng lại có tỷ lệ mắc khá cao ở Việt Nam mà mọi độ tuổi đều có thể mắc phải. Bệnh có 4 cấp độ với các tác hại nguy hiểm dần theo từng cấp. Tuy nhiên bài viết này sẽ cung cấp thông tin về bệnh tay chân miệng cấp độ 1, cũng là cấp độ nhẹ nhất của bệnh.

1. Bệnh tay chân miệng và bệnh tay chân miệng cấp độ 1:

Bệnh tay chân miệng (Hand, foot and mouth disease - HFMD) - một bệnh nhiễm siêu vi, là bệnh truyền nhiễm phổ biến xảy ra thường xuyên nhất ở trẻ em, nhưng cũng có thể xảy ra ở thanh thiếu niên và đôi khi ở người lớn. Ngoài ra, đây là bệnh có thể mắc lại nhiều lần.

Bệnh tay chân miệng cấp độ 1 là thể nhẹ nhất của bệnh và tự khỏi, với các triệu chứng phổ biến, bao gồm sốt, lở loét trong miệng và phát ban với mụn nước ở tay, chân và mông.

Không có cách điều trị đặc hiệu cho bệnh tay chân miệng vì không có thuốc kháng vi rút hoặc vắc-xin. Rửa tay thường xuyên, vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường sống sạch sẽ và tránh tiếp xúc gần với những người bị nhiễm bệnh tay chân miệng có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm bệnh.

Hiện nay vẫn chưa có thuốc kháng vi rút hoặc vắc-xin để phòng chống bệnh tay chân miệng

Cần lưu ý, bệnh tay chân miệng khác với bệnh lở mồm long móng. Lở mồm long móng là một bệnh do virus truyền nhiễm được tìm thấy ở động vật. Bạn không thể nhiễm bệnh tay chân miệng từ động vật và bạn cũng không thể truyền bệnh cho chúng.

2. Thực trạng bệnh tay chân miệng ở Việt Nam:

Tay chân miệng là một bệnh lưu hành quanh năm ở hầu hết các tỉnh với hai khoảng thời gian đỉnh điểm là từ tháng 3 đến tháng 5 và từ tháng 9 đến tháng 12. Hàng năm, khoảng 50 000 đến 100 000 trường hợp tay chân miệng được báo cáo bao gồm một số trường hợp tử vong. Khu vực phía Nam là khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất và chiếm hơn 60% các trường hợp trong cả nước.

3. Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng:

Enterovirus là vi rút gây bệnh tay chân miệng lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với nước bọt, chất nhầy, dịch từ mụn nước và phân của người nhiễm bệnh; hoặc gián tiếp thông qua đồ vật bị người nhiễm bệnh chạm vào.

Ngoài enterovirus thì coxsackievirus A16 (thuộc nhóm enterovirus không bại liệt) cũng có thể gây bệnh tay chân miệng. Coxsackievirus thường lây qua đường ăn uống. Bệnh còn lây lan qua tiếp xúc giữa người khoẻ mạnh với người bị nhiễm bệnh qua:

• Dịch tiết mũi hoặc họng

• Nước bọt

• Dịch từ mụn nước

• Các giọt nước phun vào không khí sau khi ho hoặc hắt hơi

Bệnh tay chân miệng chủ yếu ảnh hưởng đến những trẻ dưới 5 tuổi. Đặc biệt trẻ em khi đi nhà trẻ dễ bị mắc bệnh tay chân miệng vì bệnh lây lan qua tiếp xúc giữa người với người và trẻ nhỏ là đối tượng dễ mắc bệnh nhất. Ở các độ tuổi lớn hơn sẽ ít mắc hơn vì cơ thể sẽ phát triển khả năng miễn dịch đối với bệnh tay chân miệng bằng cách tạo kháng thể sau khi tiếp xúc với vi rút gây bệnh. Tuy nhiên, ai cũng đều có khả năng mắc bệnh.

4. Triệu chứng của bệnh tay chân miệng cấp 1:

Thời gian thông thường từ khi bị nhiễm vi rút cho đến khi khởi phát những dấu hiệu và triệu chứng đầu tiên (thời gian ủ bệnh) là 3-6 ngày. Sau đó sẽ là những dấu hiệu đầu tiên của bệnh tay chân miệng cấp 1 bao gồm:

• Đau họng

• Sốt, trên 38C

• Chán ăn

• Cảm giác mệt mỏi

Một hoặc hai ngày sau khi xuất hiện các dấu hiệu đầu tiên, loét miệng và phát ban sẽ xuất hiện:

• Loét xuất hiện trên lưỡi, nướu và bên trong má, gây đỏ, đau và khó khăn khi ăn hoặc uống.

• Các đốm phát ban đỏ, không ngứa nhưng đôi khi có phồng rộp, phát triển thành mụn nước (có màu xám ở trung tâm và có thể gây đau), thường xuất hiện trên bàn tay và bàn chân và đôi khi ở cả mông.

Loét miệng và phát ban là các triệu chứng điển hình của bệnh tay chân miệng cấp độ 1

Các triệu chứng thường giống nhau ở người lớn và trẻ em, nhưng có thể nghiêm trọng hơn nhiều ở người lớn.

5. Điều trị bệnh tay chân miệng cấp 1:

Bạn không thể dùng thuốc kể cả kháng sinh để điều trị bệnh tay chân miệng cấp 1. Để giúp cải thiện các triệu chứng cũng như giảm đau đớn và khó chịu, bạn có thể thử các biện pháp sau:

• Một số loại thực phẩm và đồ uống có thể kích thích mụn nước và các vết lở loét trên lưỡi, trong miệng hoặc cổ họng, khiến bạn khó chịu hơn. Hãy thử những lời khuyên này để giúp làm giảm các cơn đau nhức và ăn uống dễ chịu hơn:

• Ăn kem hoặc đá vụn

• Uống nước để tránh mất nước, đặc biệt là đồ uống lạnh như sữa lạnh hoặc nước đá,..

• Tránh các thực phẩm và đồ uống có tính axit, như trái cây họ cam quýt, đồ uống trái cây và soda,…

• Tránh thức ăn mặn, nóng hoặc cay

• Ăn thức ăn mềm không cần nhai nhiều như súp,...

• Súc miệng bằng nước ấm sau bữa ăn

• Ở trẻ em, nếu trẻ có thể súc miệng mà không cần nuốt, cho trẻ súc bằng nước muối ấm có thể làm dịu. Cho trẻ làm điều này nhiều lần trong ngày hoặc thường xuyên khi cần thiết để giúp giảm đau, viêm loét miệng và cổ họng do bệnh tay chân miệng cấp 1 gây ra

• Nếu cần thiết có thể dùng thuốc giảm đau không kê đơn, như acetaminophen (Tylenol) hoặc ibuprofen (Advil, Motrin) để giúp giảm đau miệng hoặc cổ họng. Nhưng cần lưu ý là chúng chỉ có tác dụng giảm đau và không thể đẩy nhanh việc khỏi bệnh được

• Dùng nước súc miệng hoặc thuốc xịt để giảm đau tại chỗ do loét miệng

Bệnh tay chân miệng cấp 1 thường là nhẹ chỉ gây ra vài ngày sốt với các dấu hiệu và triệu chứng tương đối nhẹ có thể tự khỏi từ 7 đến 10 ngày và chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên cần đến khám bác sĩ nếu:

• Các triệu chứng trở nên quá nghiêm trọng

• Các triệu chứng không cải thiện sau 7 đến 10 ngày

• Người bệnh sốt rất cao, hoặc cảm thấy nóng và run

• Người bệnh bị mất nước - không đi tiểu thường xuyên như bình thường

• Người bệnh là phụ nữ mang thai

6. Chẩn đoán bệnh tay chân miệng (bao gồm cả bệnh tay chân miệng cấp 1):

Bác sĩ có thể sẽ phân biệt bệnh tay chân miệng với các loại bệnh nhiễm virus khác bằng cách đánh giá:

• Tuổi của người mắc bệnh

• Các dấu hiệu và triệu chứng

• Sự xuất hiện của phát ban hoặc vết loét

Bác sĩ có thể lấy mẫu dịch từ các vết loét, mụn nước hoặc mẫu phân và xét nghiệm để xác định loại virus nào gây ra bệnh.

7. Biến chứng của bệnh tay chân miệng cấp 1:

Biến chứng phổ biến nhất của bệnh tay chân miệng cấp độ 1 là mất nước. Vì vậy theo dõi chặt chẽ để đảm bảo người bệnh thường xuyên uống nước trong suốt quá trình mắc bệnh. Nếu mất nước nghiêm trọng, có thể cần truyền dịch tĩnh mạch.

Một số biến chứng nặng của bệnh tay chân miệng cấp độ 1 liên quan đến não bao gồm: viêm màng não và viêm não (rất hiếm).

8. Phòng ngừa bệnh tay chân miệng:

Một số biện pháp phòng ngừa có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng mắc bệnh tay chân miệng:

• Rửa tay cẩn thận. Hãy nhớ rửa tay thường xuyên và kỹ lưỡng, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh hoặc thay tã cho bé và trước khi chuẩn bị thức ăn và ăn uống. Nếu không có xà phòng và nước, hãy sử dụng khăn lau tay hoặc gel được xử lý bằng cồn diệt vi trùng.

• Khử trùng các đồ vật và vệ sinh môi trường sống. Trước tiên hãy tập thói quen vệ sinh môi trường sống và rửa sạch các vật dụng bằng xà phòng và nước, sau đó bằng dung dịch thuốc tẩy clo và nước pha loãng vì virus có thể sống trên những đồ vật này trong nhiều ngày. Ngoài ra, ở trẻ còn bú sữa, thường xuyên vệ sinh núm vú giả của trẻ.

• Dạy trẻ vệ sinh tốt. Chỉ cho con bạn cách thực hành vệ sinh tốt và cách giữ sạch sẽ. Giải thích cho trẻ lý do tại sao chúng không nên ngậm tay của mình hoặc bất kỳ đồ vật nào vào miệng.

• Cách ly với người nhiễm bệnh. Vì bệnh tay chân miệng rất dễ lây lan, những người mắc bệnh nên hạn chế tiếp xúc với người khác khi họ có các triệu chứng của bệnh. Không cho trẻ em bị bệnh tay chân miệng đi nhà trẻ hoặc đi học cho đến khi hết sốt và vết loét miệng đã lành. Nếu bạn bị bệnh, hãy ở nhà làm việc.

9. Làm cách nào để ngăn chặn lây nhiễm bệnh tay chân miệng:

Bệnh tay chân miệng dễ dàng truyền sang người khác. Nó có thể lây lan qua ho và hắt hơi. Trước khi xuất hiện các dấu hiệu đầu tiên của bệnh, rất có thể bạn đã lây truyền mầm bệnh cho người khác trong 5 ngày đầu tiên sau khi bạn bị nhiễm bệnh. Chính vì vậy, để giảm nguy cơ lây lan bệnh tay chân miệng cho người khác, bạn cần:

• Rửa tay thường xuyên bằng nước xà phòng ấm - và dạy trẻ làm như vậy

• Sử dụng khăn giấy để ngăn chặn vi trùng trong không khí khi bạn ho hoặc hắt hơi

• Không dùng chung khăn hoặc các đồ dùng như cốc hoặc dao kéo,…

• Giặt quần áo bẩn bằng nước nóng

10. Bệnh tay chân miệng cấp 1 đối với phụ nữ mang thai:

Mặc dù thông thường không gây nguy hại cho thai kỳ và em bé, nhưng tốt nhất là tránh mắc bệnh. Điều này là do:

• Sốt cao trong 3 tháng đầu của thai kỳ có thể dẫn đến sẩy thai, mặc dù điều này rất hiếm.

• Bị bệnh tay chân và miệng cấp độ 1 ngay trước khi sinh có thể gây bệnh tương tự ở cấp độ nhẹ cho em bé sau khi được sinh ra .

Người viết bài: SV Y2 Mai Thanh Nhã

Khoa Y- ĐHQG HCM

Nguồn tham khảo:

+ https://www.nhs.uk/conditions/hand-foot-mouth-disease/

+ https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hand-foot-and-mouth-disease/symptoms-causes/syc-20353035

+ https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hand-foot-and-mouth-disease/diagnosis-treatment/drc-20353041

+ https://www.who.int/vietnam/health-topics/hand-foot-and-mouth-disease-(hfmd)