XÉT NGHIỆM TIỂU ĐƯỜNG: THÔNG DỤNG NHƯNG KHÔNG PHẢI AI CŨNG BIẾT

Đái tháo đường là vấn đề sức khỏe phổ biến và có thể để lại nhiều biến chứng nặng nề. Để tầm soát và sống chung hòa bình với bệnh, mỗi người cần tầm soát và theo dõi đường huyết bản thân, thông qua các xét nghiệm tiểu đường.

I. Sơ lược về đái tháo đường và vai trò của xét nghiệm tiểu đường:

Đái tháo đường là căn bệnh mạn tính, ảnh hưởng đến khả năng chuyển hóa năng lượng của cơ thể. Phần lớn thức ăn được đưa vào cơ thể sẽ được phân cắt thành các phân tử đường, trong đó nổi bật là đường glucose. Khi nồng độ glucose trong máu tăng cao, nó “phát tín hiệu” để tuyến tụy sản xuất ra insulin. Chính insulin giúp đưa đường vào các tế bào và được chuyển hóa thành năng lượng sử dụng.

Đái tháo đường xảy ra khi cơ thể không tạo đủ insulin (cơ chế của đái tháo đường type 1) hoặc không thể sử dụng insulin do tuyến tụy tiết ra (cơ chế của đái tháo đường type 2). Điều này dẫn đến sự tích tụ một lượng lớn glucose trong máu, có thể đưa đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác như bệnh lý tim mạch, thận, tổn thương thần kinh, mờ mắt, hoại tử chi,...

Xét nghiệm tiểu đường là các xét nghiệm giúp đánh giá đường huyết, có thể tiến hành nhanh chóng nhưng vẫn đảm bảo được độ hiệu quả trong việc phát hiện sớm (chẩn đoán tiền đái tháo đường) cũng như theo dõi tiến trình điều trị đái tháo đường. Trên cơ sở đó, bác sĩ có thể đề xuất những phương thức trị liệu và thay đổi cách sinh hoạt của bạn một cách hợp lý nhằm đưa lượng đường huyết trở về bình thường.

II. Xét nghiệm tiểu đường gồm những loại nào?

Một số loại xét nghiệm tiểu đường đang được dùng hiện nay:

1/ Xét nghiệm HbA1c:

Hemoglobin (Hb) là một trong những thành phần cấu tạo nên tế bào hồng cầu, giúp hồng cầu có vai trò vận chuyển oxy trong máu. Bình thường, luôn có sự gắn kết đường glucose với Hb của hồng cầu.

Hồng cầu người trưởng thành có thành phần hemoglobin chủ yếu là HbA (“A” là adult, tức người lớn). Trong đó, HbA1c là thành phần gắn được với glucose nên chỉ số HbA1c có thể giúp theo dõi đường huyết trong 3 tháng qua (ứng với đời sống hồng cầu khoảng 120 ngày).

HbA1c là một trong những xét nghiệm tiểu đường quan trọng nhất để theo dõi sự kiểm soát đường huyết

Bình thường HbA1c chiếm 4 – 6% trong toàn bộ hemoglobin. Chỉ số HbA1c cao hơn 10% cho thấy sự kiểm soát đường huyết kém, cần có sự thay đổi về việc sử dụng thuốc hay lối sống cho phù hợp. Tất cả bệnh nhân đái tháo đường type 1, type 2 đều nên xét nghiệm HbA1c tối thiểu 2 lần trong 1 năm. Trong trường hợp đường huyết không ổn định, con số này nên là khoảng 3 tháng/lần.

Do HbA1c là xét nghiệm gắn liền với hồng cầu nên mọi vấn đề liên quan đến đời sống hồng cầu hay bệnh lý hemoglobin có thể làm ảnh hưởng đến kết quả. Cần trao đổi với bác sĩ để bác sĩ nắm bắt các bệnh lý huyết học của bạn, từ đó xem xét kết quả cho hợp lý.

2/ Xét nghiệm Fructosamine:

Fructosamine được sinh ra khi có sự kết hợp các protein máu với đường huyết. Xét nghiệm này có thể mô tả tình trạng đường huyết trong khoảng 1 – 2 tuần, do đó nó có ích trong các trường hợp đái tháo đường thai kỳ hay khi xét nghiệm HbA1c không đáng tin cậy. Tuy nhiên, khả năng theo dõi biến chứng đái tháo đường của xét nghiệm này vẫn còn là một dấu hỏi.

3/ Xét nghiệm đường huyết:

• Lúc đói: ngưỡng bình thường dưới 100 mg/dL (tức không quá 5,2 mmol/L).

• 2 tiếng sau khi ăn: ngưỡng bình thường dưới 140 mg/dL (tức không quá 7,8 mmol/L). Thường xét nghiệm này được tiến hành 2 tiếng sau khi đưa 75g glucose đường uống ở đối tượng không mang thai.

• Ngẫu nhiên: dao động từ 80 – 140 mg/dL (tức khoảng 4,4 – 7,8 mmol/L).

III. Xét nghiệm tiểu đường tại nhà:

Xét nghiệm tiểu đường tại nhà là một trong những xét nghiệm phổ biến nhất vì tính dễ áp dụng của nó.

Xét nghiệm tiểu đường tại nhà tương đối đơn giản và hữu ích để theo dõi đường huyết

Quy trình chung của các máy đo đường tại nhà như sau:

+ Rửa sạch tay với xà phòng và lau khô tay bằng khăn sạch.

+ Đặt kim chích máu sạch vào bút chích.

+ Lấy que thử khỏi hộp.

+ Chuẩn bị máy đo đường.

+ Dùng kim chích vào bên cạnh đầu ngón tay. Việc chích vào đầu ngón có thể gây cảm giác đau đớn mà không thu được lượng máu đủ để xét nghiệm.

+ Nhỏ giọt máu vừa lấy lên que thử.

+ Ép bông gòn lên vị trí vừa lấy máu và kiểm tra kết quả từ máy đo đường.

Cần thảo luận với bác sĩ về máy đo đường nên dùng và kết quả xét nghiệm tiểu đường tại nhà

IV. Tác dụng phụ của xét nghiệm tiểu đường:

Tác dụng phụ của xét nghiệm tiểu đường hiếm gặp và nhẹ (có thể hồi phục nhanh), bao gồm:

• Chảy máu quá nhiều.

• Bầm máu dưới da.

• Mệt mỏi, choáng váng.

• Nhiễm trùng qua vết đâm.

Tóm lại, xét nghiệm tiểu đường là công cụ quan trọng giúp tầm soát cũng như theo dõi tình trạng kiểm soát đường huyết. Kết quả các xét nghiệm này cần có sự kết hợp với các triệu chứng để đưa ra chẩn đoán chính xác. Bạn cần thảo luận với bác sĩ về chẩn đoán cũng như phương hướng điều trị nếu cần thiết. Nếu phát hiện bệnh, quan trọng nhất vẫn là tuân thủ điều trị, xây dựng lối sinh hoạt phù hợp và tự theo dõi đường huyết thường xuyên.

Người viết: Sinh viên Y khoa Đỗ Trần Nguyên Huy

Khoa Y ĐHQG TPHCM.

Nguồn tham khảo:

+ “Blood sugar test”: https://www.healthline.com/health/blood-sugar-tests#purpose

+ “How to measure blood glucose”: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4322747/

+ “Current concept in blood glucose monitoring”: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4046592/

+ “Chỉ số HbA1c và 10 điều cần biết”: http://bachmai.gov.vn/tin-tuc-va-su-kien/y-hoc-thuong-thuc-menuleft-32/381-chi-so-hba1c-va-10-dieu-can-biet-381.html

+ “What is hemoglobin A1c (HbA1c)?: https://www.medicinenet.com/what_is_hemoglobin_a1c_hba1c/views.htm

+ “The big picture: checking your blood glucose”: https://www.diabetes.org/diabetes/medication-management/blood-glucose-testing-and-control/checking-your-blood-glucose